ΤΟ ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ

1) Εισαγωγή.
Στις μέρες μας αρκετά συχνά γίνεται λόγος για κάποιο υπερκινητικό παιδί που αναστατώνει την τάξη δημιουργώντας προβλήματα. Είναι δηλ. μια συνηθισμένη διαταραχή που συναντάμε στο μαθητικό πληθυσμό.
Στην Αμερική υπολογίζεται ότι υπάρχει ένας μαθητής κατά μέσο όρο σε κάθε τάξη με Υ.Σ. Στα αγόρια η διαταραχή παρουσιάζεται δύο με τρεις φορές περισσότερο από ότι στα κορίτσια. Εμφανίζεται σε μικρή ηλικία και τα συνοδεύει στην εφηβεία αλλά και στην ενήλικη ζωή, προκαλώντας ανατροπή ονείρων, συναισθηματικό πόνο αλλά και μεγάλες δυσκολίες στο ίδιο το παιδί και στο κοινωνικό του περιβάλλον.
Τα ποσοστά αποτυχίας των παιδιών με Υ.Σ. είναι διπλάσια και τριπλάσια σε σχέση με τους συνομήλικούς τους και ένα ποσοστό 50 % επαναλαμβάνει τουλάχιστον μια τάξη Το 35% εγκαταλείπει το σχολείο και μόνο ένα 5% καταφέρνει να τελειώσει το πανεπιστήμιο.
Τα παιδιά που εγκαταλείπουν το σχολείο εισέρχονται στον χώρο της παρανομίας όχι γιατί το επέλεξαν αλλά γιατί κατά κάποιο τρόπο αναγκάστηκαν εξαιτίας των πολλών απογοητεύσεων που βίωσαν.
2) Τι είναι το Υπερκινητικό Σύνδρομο
Για πολλούς ανθρώπους το Υ.Σ. είναι η αδυναμία να εστιάσει την προσοχή του, η δυσκολία στην οργάνωση, το χάσιμο του αυτοελέγχου, , η σύγχυση, η ανικανότητα να σταθεί , να σχεδιάσει, να τελειώσει κάποια εργασία και να παρακολουθήσει τις αλλαγές που γίνονται γύρο του με αποτέλεσμα να βιώνει μια «αυστηρά» υποκειμενική πραγματικότητα.
Τα παιδιά αυτά βρίσκονται συνεχώς σε υπερδιέγερση, είναι ανήσυχα, θορυβώδη, συμμετέχουν σε επικίνδυνα παιχνίδια, μιλούν υπερβολικά, καυγαδίζουν, είναι αδέξια στις κινήσεις τους και αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην τήρηση οδηγιών.
3) Αίτια
Γιατί τι πήγε στραβά; Είναι η πρώτη ερώτηση των γονιών όταν μαθαίνουν ότι το παιδί τους έχει Υ.Σ. Είναι μάταιο όμως να ψάχνουν για τα αίτια.
Παλιότερα το Υ.Σ. λεγόταν υπερκίνηση και αποδιδόταν σε ελάχιστη εγκεφαλική δυσλειτουργία. Σήμερα οι ειδικοί της υγείας δεν μπορούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια τι προκαλεί το Υ.Σ. Εξάλλου το σημαντικό για το σχολείο (αλλά και για την οικογένεια) είναι να βρει τρόπους και δρόμους να αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα το πρόβλημα. Ερευνητές από την πλευρά τους προσπαθούν να βρουν τα αίτια στα πλαίσια μιας προσπάθειας για αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση. Έχουν βρει πολλές ενδείξεις ότι δεν προέρχεται από το περιβάλλον αλλά από βιολογικούς παράγοντες. Η Jacquelyn J. Gillis από το πανεπιστήμιο του Κολοράντο ακόμη και ο Helene Gjone και Jon M. Sundet από το πανεπιστήμιο του Όσλο πραγματοποίησαν έρευνες σε μονοζυγώτες και ετεροζυγώτες διδύμους. Από την έρευνα φάνηκε πως η κληρονομικότητα του Υ.Σ. αγγίζει το 80%. Επιπλέον έχει βρεθεί ότι τα παιδιά που έχουν πατέρα με Υ.Σ. έχουν πάνω από 50% πιθανότητες να αναπτύξουν κι εκείνα τη διαταραχή.
Από ένα οικογενειακό περιβάλλον είναι εύκολο να προκύψει παιδί με Υ.Σ. Το αντίθετο δεν μπορεί να συμβαίνει δηλ. όλα τα παιδιά με Υ.Σ. δεν προέρχονται κατ΄ ανάγκη από ένα διαταραγμένο περιβάλλον.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι το Υ.Σ. δεν προέρχεται από
• Παρακολούθηση ΤV για πολλές ώρες
• Τροφικές αλλεργίες
• Παραπανίσια ζάχαρη
• Φτωχό οικογενειακό περιβάλλον
• Φτωχού επιπέδου σχολεία
Επίσης φαίνεται πως ενοχοποιούνται τα ναρκωτικά αφού επηρεάζουν την ομαλή ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυττάρων, οι διαταραγμένες σχέσεις των γονιών και του παιδιού, αλλά και οι τοξίνες του περιβάλλοντος όπως π.χ. ο μόλυβδος αφού και αυτές μπορούν να αναστατώσουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη του εγκεφάλου.
Ερευνητές σήμερα στην Αμερική βρίσκονται στα χνάρια του γονιδίου που ενοχοποιείται για τη μεταφορά του Υ.Σ. σε μικρό αριθμό οικογενειών με γενετική διαταραχή θυρεοειδούς.
4) Χαρακτηριστικά του Υ.Σ.
Το Υ.Σ. μπορεί να διαγνωστεί εξετάζοντας βασικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του παιδιού. Βέβαια η παρατήρηση της συμπεριφοράς εμπεριέχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ατόμου, που δυσκολεύει τον καθορισμό μιας κοινής φόρμουλας διάγνωσης.
Προς το παρόν οι επιστήμονες συγκλίνουν σε τρία κοινά χαρακτηριστικά που πρέπει να συνυπάρχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, προκειμένου να αποφανθούν εάν πρόκειται για Υ.Σ. ή όχι. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι:
α) η έλλειψη προσοχής
• Τα παιδιά αυτά δυσκολεύονται να διατηρήσουν την προσοχή τους σε κάτι που απαιτεί συνεχή νοητική διεργασία με αποτέλεσμα να παραιτούνται από τη δραστηριότητα μέσα στα πρώτα λεπτά. Δυσκολεύονται σε συλλογισμούς και καταβάλλουν συνειδητές και μεγάλες προσπάθειες, για να οργανώσουν και να συμπληρώσουν μια δραστηριότητα ή για να τη μάθουν.
β) η υπερκινητικότητα
• Είναι πάντα σε κίνηση. Δεν μπορούν να καθίσουν στο θρανίο, στριφογυρίζουν, περιπλανώνται.
και γ) η παρορμητικότητα
• Αδυνατούν να χαλιναγωγήσουν τις άμεσες αντιδράσεις ή να σκεφτούν προτού δράσουν. Δεν περιμένουν τη σειρά τους, απαντούν πριν καλά- καλά ακούσουν την ερώτηση η οποία πολλές φορές είναι εκτός θέματος. Δημιουργούν αναστάτωση χωρίς λόγο, τρέχουν στο δρόμο χωρίς να βλέπουν γύρο τους ή αρπάζουν κάποιο παιχνίδι.
5) Αντιμετώπιση
Το Υ.Σ. είναι μια διαταραχή πολυδιάστατη και στην αντιμετώπισή της εμπλέκονται πολλοί φορείς και ειδικότητες επιστημόνων όπως η ψυχολογία, η νευρολογία, η παιδοψυχιατρική και η παιδαγωγική έχοντας κάθε μία τη δική της θεώρηση.
Ένας συνδυασμός από εκπαιδευτικά προγράμματα και ψυχολογικές παρεμβάσεις, τεχνικές τροποποίησης συμπεριφοράς αλλά ακόμη και «φάρμακα» μπορούν να βοηθήσουν στην κατεύθυνση αυτή για μια καλύτερη αντιμετώπιση του Υ.Σ. Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν δυο παιδιά με Υ.Σ. που έχουν ακριβώς τις ίδιες δυσκολίες καταλαβαίνουμε ότι πρέπει να σχεδιαστεί το δικό του Ε.Ε.Π.Π. Τα προγράμματα αυτά θα βοηθήσουν και θα αποτρέψουν άσχημες καταστάσεις που στρέφονται εναντίον του κοινωνικού συνόλου αλλά και του ιδίου.
Εκπαιδευτική παρέμβαση
Το σχολείο που έχει παιδί με Υ. Σ. οφείλει να κάνει παρεμβάσεις
 Στην υλικοτεχνική υποδομή
• Τμήμα Ένταξης
• Μείωση αριθμού μαθητών
• Κατάλληλη θέση
• Καλός γείτονας
• Αύξηση απόστασης θρανίων
• Χρήση οπτικοακουστικών μέσων
• Θόρυβος, φως, θερμοκρασία
 Στη μέθοδο διδασκαλίας
• Ο Kohn (1993) βρήκε με διάφορες έρευνες ότι οι μαθητές προτιμούν εναλλακτικές εργασίες που συνδυάζουν τη μάθηση με την πραγματικότητα ζωής και ακόμη προτιμούν μεθόδους διδασκαλίας που δίνουν έμφαση στη συνεργασία και τις επιλογές γιατί κινητοποιούν περισσότερο τα παιδιά, μειώνουν την ανάγκη για αμοιβές και ποινές και διεγείρουν το ενδιαφέρον και τη θέληση για ελεγχόμενη συμπεριφορά.
Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας είναι η πιο καλή προσέγγιση και συστήνεται ανεπιφύλακτα για τα παιδιά με Υ.Σ.
Αντίθετα διδακτικά αντικείμενα που βασίζονται σε απομνημόνευση και δεν επιδέχονται δημιουργική αντιμετώπιση πρέπει να αποφεύγονται.
 Διδακτικές ενέργειες - Πρακτικές επισημάνσεις τις οποίες μπορεί να εφαρμόσει ο εκπαιδευτικός προκειμένου να αμβλύνει τα συμπτώματα του μαθητή
• Να αγνοεί τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές που δεν είναι σοβαρές και να ενθαρρύνει τις επιθυμητές μόλις αυτές εμφανιστούν. Η ενθάρρυνση μπορεί να είναι και κάποια θετικά σχόλια που μπορεί να κάνει ο δάσκαλος στην τάξη
• Να επιτρέπει στο μαθητή να εργάζεται επιτρέποντας τη στάση που θέλει
• Να κάνει μικρά διαλείμματα εκτόνωσης από εργασία σε εργασία.
• Να υπενθυμίζει στο μαθητή κάθε φορά που παραδίδει μια εργασία την αναγκαιότητα του ελέγχου
• Να μιλά ήρεμα προς το μαθητή αποφεύγοντας το απειλητικό ύφος, ιδιαίτερα όταν αυτός είναι εκνευρισμένος
• Να βρίσκει ευκαιρίες ώστε ο μαθητής να παίζει ηγετικό ρόλο στην τάξη
• Να βρίσκει χρόνο ώστε να μιλά με το παιδί για θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος αλλά και για τα προσωπικά του
• Να διατηρεί συχνή επαφή με τους γονείς του και να τους ενημερώνει για τις μικρές προόδους που σημείωσε πρόσφατα.
• Να του μάθει τρόπους αυτοελέγχου π.χ. Όταν εκνευρίζεται να απομακρύνεται από το συγκεκριμένο σημείο ή να μετρά ως το 20 ή να το συζητά αμέσως με τον δάσκαλο
• Να του επιτρέπει να έχει διπλά βιβλία και εργαλεία στην περίπτωση που ξεχνά συνέχεια τα βιβλία του
• Να μην τον επιπλήττει για τα άσχημα γράμματα που πιθανό να κάνει αλλά να του δίνει ευκαιρίες για επιτυχίες
• Να συμπληρώνει τις προφορικές οδηγίες με γραπτές σημειώσεις σχετικά με τις εργασίες που έχει να κάνει ο μαθητής στο σπίτι.
• Να χρησιμοποιεί τεχνικές τροποποίησης της συμπεριφοράς σε συνεργασία με τους γονείς
• Να δίνει περισσότερο χρόνο κατά την ανάγνωση, την εκτέλεση εργασιών και να είναι πιο ελαστικοί σε ότι αφορά τα λάθη προκειμένου να δώσουν έναν καλύτερο βαθμό.
• Να ενθαρρύνει τις κοινωνικές επαφές με συμμαθητές π.χ. οργανώνοντας τα γενέθλιά του ακόμη και μέσα στην τάξη.
• Να παρέχει ενδιαφέρον διδακτικό υλικό και να ελαχιστοποιεί τις επαναλαμβανόμενες ασκήσεις. Κάθε δραστηριότητα να χωρίζεται σε μικρότερες ενότητες και να μην παρουσιάζεται στο σύνολό της.
• Να υιοθετήσει ένα πολυαισθητηριακό ύφος διδασκαλίας.
• Να βοηθήσει το παιδί να αναλάβει την ευθύνη για τις ενέργειές του και τις πράξεις του
• Να δοθεί η ευκαιρία στο μαθητή να κάνει κάτι κατά την διάρκεια του μαθήματος.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να πω πως οι εκπαιδευτικοί, σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να βρουν τρόπους ώστε να βοηθήσουν τα παιδιά να πετύχουν τους ρεαλιστικούς στόχους τους.

Σπαθής Απόστολος
Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής
Αν. Προϊστάμενος στο Κ.Δ.Α.Υ. Τρικάλων